CYFROWY PASZPORT PRODUKTOWY UE: LEPSZY RECYKLING TO WIĘKSZE OSZCZĘDNOŚCI

W ramach tego planu, pod koniec marca 2022 roku przyjęto projekt regulacji „Zrównoważony Produkt”. Wprowadza on ideę Cyfrowego Paszportu Produktowego, proponując ten mechanizm jako kluczowy dla produkcji i konsumpcji opartej na zrównoważonym rozwoju.

Jak sugeruje sama nazwa, Paszporty będą przypisane każdemu produktowi objętemu regulacją, dostarczając jednocześnie kluczowe informacje o cechach i pochodzeniu produktu. Informacje te są potrzebne do sprawnej identyfikacji, śledzenia oraz zarządzania zasobami w złożonym łańcuchu wartości produktu. Jednocześnie umożliwiają konsumentom podejmowanie bardziej zrównoważonych decyzji zakupowych. 

Cyfrowy Paszport Produktowy to unikalny identyfikator fizycznego towaru, bazujący na Globalnym Numerze Jednostki Handlowej (GTIN). Numer GTIN służy do jednoznacznej identyfikacji wszystkich jednostek handlowych, czyli produktów lub usług wycenianych, zamawianych oraz fakturowanych na każdym etapie łańcucha dostaw. Po połączeniu z numerem seryjnym, numer GTIN można wykorzystać do identyfikacji produktu końcowego w całym cyklu życia.

Paszport produktowy ma być rozwiązaniem darmowym. Jego podstawą ma być zdecentralizowany system danych, współtworzony przez operatorów rynku i zarządzany przez GS1.

Paszport ma objąć nie tylko produkty gotowe, ale także komponenty i półprodukty. Będzie dotyczyć nie tylko towarów wyprodukowanych w Europie, ale także sprowadzonych do UE z innych rynków. Tylko pewne rodzaje żywności, pasz oraz produktów farmaceutycznych zostały zwolnione z jego posiadania.

Rozwiązanie ma zapewnić konsumentom, firmom i organizacjom dostęp do ważnych dla nich informacji produktowych o składzie, procesie produkcji, producencie oraz miejscu wyprodukowania, włącznie z konkretnym budynkiem. W ten sposób ma zwiększyć kontrolę nad surowcami lub komponentami, dając między innymi lepsze bezpieczeństwo produktu oraz większą możliwość walki z podróbkami. Paszport ma również ułatwić organom nadzoru weryfikację ich zgodności z przepisami. 

Według badań Eurostatu, prawie 90% surowców materiałowych wykorzystywanych w UE jest marnotrawionych po ich pierwszym użyciu². W latach 2008-2018 odnotowano w UE niewielki wzrost w „konsumpcji materiałów wtórnych” – z 9,2% do 11,9%³. Najszybciej rosnącym źródłem odpadów w Unii Europejskiej jest sprzęt elektroniczny i elektryczny⁴. Produkty te często zawierają niebezpieczne substancje, które mogą przyczynić się do zanieczyszczenia gleby, wód gruntowych oraz stanowić zagrożenie dla zdrowia konsumenta. Sprzęt ten zawiera też rzadkie pierwiastki, które są drogie i często związane są ze szkodliwymi dla środowiska procesami wydobycia.

Mechanizm Paszportu Produktowego ma stanowić odpowiedź na te wyzwania, ponieważ pozwala dopilnować zamknięcia obiegu dóbr. Celem jest wprowadzenie takich usprawnień, aby produkty wychodzące z łańcucha dostaw mogły stanowić surowiec dla kolejnego produktu. Przykładowo, bela zebranych puszek – innymi słowy złom – jest sama w sobie jednostką handlową, której można przypisać identyfikator produktu (GTIN).

Co więcej, numer GTIN można wykorzystać do nagradzania konsumentów za działania proekologiczne. Jednocześnie mogą one służyć do gromadzenia i przetwarzania informacji na temat typów metali oraz powłok wykorzystanych przy produkcji puszek. W ten sposób Paszport zwiększy produktywność gospodarki UE, umożliwiając realizację założeń obiegowej gospodarki napędzanej danymi. 

Korzyści z wprowadzenia Cyfrowego Paszportu Produktowego

Dane produktowe na temat jego wpływu na środowisko mogą wpłynąć na budowę produktu już w fazie projektowej, ograniczając zużycie cennych i rzadkich surowców. Paszporty Produktowe mogą jednocześnie ułatwić ekoprojektowanie, z wykorzystaniem materiałów wtórnych. 

Wdrożenie Paszportu Produktowego będzie zwiększać możliwości decyzyjne konsumentów. Zlikwiduje barierę dostępu do informacji o produkcie, co zapewne skłoni producentów do dokonywania odpowiednich zmian, pod groźbą utraty zysków. 

Cyfrowy Paszport zwiększy zaangażowanie podmiotów certyfikujących, dzięki czemu konsumenci będą mogli uznać certyfikaty za bardziej rzetelne i wiarygodne. Certyfikaty będą musiały być aktualne i zweryfikowane – konsumenci będą mogli to potwierdzić bezpośrednio w agencji certyfikującej. Paszport Produktowy może też okazać się bardzo pomocny w walce z podróbkami produktów luksusowych. 

Paszport Produktowy może też oznaczać nowe modele biznesowe oparte na gospodarce obiegowej, na przykład w obrębie zaniedbanych rynków, gdzie dostęp do danych produktowych może posłużyć jako bodziec do rozwoju. Ponadto ma pobudzić rynek pracy w sektorach związanych z naprawą i wtórnym wykorzystaniem produktów; według szacunków Biura Środowiskowego UE istnieje potencjał do stworzenia 300 tysięcy nowych miejsc pracy⁵.

Podmioty zajmujące się recyklingiem mogą też wykorzystać dane pozyskane z Paszportu Produktowego. Proces recyklingu dostarczy rzetelnych danych na temat tego, który komponent i w jaki sposób został przetworzony, oraz pozwoli zapobiec nadmiernej eksploatacji surowców. 

Cyfrowy Paszport zapewni też producentom nowy kanał do interakcji z konsumentem i przesyłania większej ilości rzetelnych danych. Paszport Produktowy może zawierać także odnośnik do instrukcji użytkowania czy demontażu i recyklingu.

Cyfryzacja danych produktowych wymusza na producentach tworzenie danych o lepszej strukturze i jakości, co pozwala na łatwiejszą wymianą pomiędzy stronami zaangażowanymi w skomplikowany łańcuch wartości. Lepsza jakość danych może ograniczyć liczbę przeprowadzanych kontroli, spowodować wydajniejsze wykorzystanie surowców oraz usprawnić zarządzanie łańcuchem dostaw.

Uchwalone przez Parlament Europejski przepisy uruchamiają procedurę legislacyjną, która wymaga zaangażowania Parlamentu Europejskiego oraz Komisji. Proces ten może trwać 16-18 miesięcy.

Równocześnie Komisja określiła produkty, które powinny zostać objęte paszportem jako pierwsze: baterie, tekstylia, materiały budowlane oraz urządzenia elektryczne i elektroniczne. Paszport będzie dotyczył: od 2024 roku – tekstyliów i materiałów budowlanych, następnie od 2026 roku baterii, urządzeń elektrycznych i elektronicznych.

GS1 w Europe współpracuje blisko ze stowarzyszeniami branżowymi i wspólnie przygotowuje standardy i rozwiązania, które umożliwią Uczestnikom Systemu GS1 spełnienie wymogów regulacji w oparciu o standardy GS1. Przykładowo, GS1 Polska już podjęło współpracę ze Stowarzyszeniem Producentów i Importerów Akumulatorów i Baterii w Polsce (SPIAB).

Do zatwierdzenia zostało jeszcze sporo szczegółów, m.in. zakres informacji zawartych w paszporcie, format nośnika, a także sposób, w jaki paszport będzie udostępniany konsumentom przed zakupem. GS1 w Europie szacuje, że Komisja w okresie od 2024 do 2027 wprowadzi 18 nowych aktów delegowanych, które uwolnią potencjał Paszportu Produktowego.