SYSTEM KAUCYJNY W POLSCE: CO CZEKA SEKTOR DRS?

DRS (ang. DRS – Deposit Return Scheme) to system zwrotu depozytu. Co to dokładnie oznacza? Dzięki DRS konsumenci kupują tylko zawartość butelki, a butelkę wypożyczają. Depozyt, wpłacony jako dodatek do napoju, jest im zwracany gotówką, gdy oddadzą pustą butelkę. Butelkę można następnie poddać recyklingowi lub (jeszcze lepiej!) ponownie wykorzystać. DRS nadaje wartość temu, co do tej pory uchodziło za bezwartościowe i „jednorazowe”. Plastikowe butelki są wreszcie cennym zasobem. Przestały być przedmiotem jednorazowego użytku, który kończy jako odpad. Systemy zwrotu kaucji nie pozbawiają pracy. 

Tak naprawdę tworzą nowe miejsca pracy! Działają jako dopełnienie systemu, bo pojazdy dostawcze przestaną wozić powietrze (co zasadniczo robią teraz po dostarczeniu napojów do sklepu lub hurtowni!). Co więcej, systemy te sortują butelki według rodzajów plastiku oraz utrzymują je w czystości i dobrym stanie. Tworzą wartościowy materiał dla firm, które skupują całe butelki do ponownego napełnienia lub sam plastik do formowania w nowe butelki. 

System kaucyjny w Polsce ma zacząć działać od stycznia 2025 roku. Ma zmniejszyć ilość zmieszanych odpadów komunalnych odbieranych przez gminy i zwiększyć poziom recyklingu. Szacuje się, że po wprowadzeniu systemu kaucyjnego dla opakowań po napojach w Polsce poziom zbiórki butelek plastikowych wzrósłby o 47%, butelek szklanych o 27%, a puszek o 9%. Kaucja ma zachęcić do zwrotu opakowań. Chodzi o zwiększenie ilości ponownie wykorzystanych i przetwarzanych surowców, które służą do wytworzenia opakowań. Nieodebrana kaucja zasili finansowanie systemu kaucyjnego.

System obejmie:

1) plastikowe butelki jednorazowego użytku o pojemności do 3 litrów,
2) szklane butelki wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra,
3) metalowe puszki o pojemności do 1 litra. 

Duże sklepy (o powierzchni powyżej 200 m kw.) będą musiały odbierać puste opakowania i oddawać kaucję. Mniejsze mogą przystąpić do systemu dobrowolnie. Nie ma jeszcze określonej liczby operatorów systemu (może być więcej niż jeden). Obecnie mamy dwóch operatorów: Zwrotka S.A. i PolKa S.A. 

Programy DRS nie są nowym pomysłem. Zostały wypróbowane, przetestowane i odniosły sukces w wielu krajach. Norwegia wdrożyła DRS, w ramach którego 96% wszystkich plastikowych butelek jest zwracanych i ponownie wykorzystywanych w produkcji kolejnych butelek. Jest to system zamkniętej pętli, który przynosi korzyści gospodarce i środowisku. 

Planowane wykorzystanie zebranych butelek 

Proponowana w ustawie kaucja za szklaną butelkę wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra to 1 zł. Projekt przewiduje kaucję 50 gr dla pozostałych opakowań objętych systemem kaucyjnym, czyli dla (1) butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na napoje o pojemności do 3 litrów oraz (2) puszek metalowych o pojemności do 1 litra. 

Nowelizacja przepisów wymusza zmiany w ewidencji opakowań wprowadzanych wraz z produktami na rynek (wyszczególnienie liczby i pojemności opakowań na napoje). Każdy napój wprowadzony na rynek po styczniu 2025 roku musi mieć etykietę DRS, na której będzie opłata depozytowa. Pojawi się też nowa opłata produktowa. Będzie należna, gdy firma nie osiągnie założonych poziomów selektywnego zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych po napojach. 

Opłatę produktową ma ponosić producent:

• w całości – jeśli nie przystąpił do systemu kaucyjnego,
• w 50% – jeśli przystąpił do systemu kaucyjnego, ale nie zrealizował obowiązku na odpowiednim poziomie. Drugie 50% opłaty produktowej miałby wtedy ponieść podmiot prowadzący system kaucyjny. 

Przybędzie też obowiązków osobom odpowiedzialnym w firmach za raportowanie środowiskowe. Dopilnowanie zgodności danych będzie kluczowe dla zapewnienia poprawności rozliczeń firmy z systemem. 

System kaucyjny ma redukować ilość odpadów i podnosić świadomość społeczną na temat ochrony środowiska. Segregacja opakowań pozwoli ograniczyć wytwarzanie gazów cieplarnianych, czym pomoże w walce z globalnym ociepleniem. System spowoduje, że produkcja opakowań wielorazowego użytku stanie się bardziej opłacalna. Równocześnie spadnie liczba opakowań jednorazowych, które destrukcyjnie wpływają na środowisko naturalne. 

Dzięki systemowi kaucyjnemu do altan śmietnikowych i na wysypiska trafi znacząco mniej śmieci. Łatwiej będzie utrzymać czystość w miastach. Przykładowo, w Niemczech, w których taki system działa, rzadko można natknąć się na butelki porzucone w parku lub na poboczach dróg. Kaucja dodaje wartości ekonomicznej przedmiotom, które zwykle ignorujemy. 

GS1 Polska jest organizacją, która łączy wszystkich interesariuszy systemu. Organizuje cykliczne spotkania: Okrągłe Stoły DRS. W każdym z nich uczestniczy ponad 50 osób: detaliści, właściciele marek, producenci automatów, potencjalni operatorzy lub stowarzyszenia branżowe. GS1 Polska powołała też grupę roboczą ds. DRS. Jej celem jest opracowanie propozycji rozwiązań, wymiana doświadczeń, pomysłów, opinii oraz zdefiniowanie barier i szans dla modelu. Chce też wypracować rekomendacje, żeby system kaucyjny w Polsce był oparty na globalnych, unikalnych i zaufanych standardach GS1. Ich elastyczność ułatwi powszechne stosowanie rozwiązania. 

Uczestnicy spotkań DRS rozmawiają o identyfikacji opakowań konsumenckich, bazach danych, standardach komunikacji między podmiotami oraz standardach umów. Dyskutują też o opłacie manipulacyjnej, windykacji oraz harmonogramie wdrożeń.

Nadszedł czas, aby przemyśleć podejście do produkcji napojów. Produkcja butelki wymaga ogromnego wysiłku – od wydobycia ropy, przez zrobienie granulatu z dziewiczego plastiku, po zaprojektowanie, stworzenie i wprowadzenie na rynek butelki. Następnie wysyła się ją w świat. System kaucyjny pozwala wydłużyć okres przydatności butelki, a przy okazji pozytywnie wpływa na konsumentów, gospodarkę i planetę.